‘We willen dat een gezonde leefstijl voor mensen met een beperking vanzelf­sprekend wordt’

Rianne Steenbergen is onderzoekscoördinator, senior adviseur Cosis en projectleider van het project LEEV! binnen Cosis. ‘LEEV wil mensen met een beperking helpen bij het aanpassen van hun leefstijl,’ zegt ze. ‘Door kennis te delen, mensen vaardigheden te leren, te motiveren en een ondersteunende omgeving te bieden, wordt het gemakkelijker om gezonde keuzes te maken. En bovendien leren ze dat die keuzes vaak gemakkelijker en zelfs lekkerder zijn.’

LEEV!! is een vierjarig project, gestart in 2022, waarin de Hanze samen met onderwijs-, onderzoeks- en kennisinstellingen en zorgorganisaties, zoals Cosis, werkt aan op maat gemaakte, effectieve leefstijlondersteuning voor mensen met een verstandelijke beperking. Rianne: ‘We ontwikkelen deze leefstijlondersteuning samen met cliënten, hun professionele en sociale omgeving en onderzoekers. Op deze manier sluit de effectieve ondersteuning zo goed mogelijk aan bij de wensen, behoeften en mogelijkheden van mensen zelf.’

Op vier woonlocaties van Cosis hebben cliënten, begeleiders, andere betrokken professionals en verwanten het afgelopen jaar gewerkt aan het vanzelfsprekender maken van gezond leven, en tegelijkertijd bijgedragen aan de ontwikkeling van de effectieve leefstijlondersteuning. Zij hebben bijvoorbeeld vragenlijsten ingevuld om een beeld te krijgen van de huidige situatie en er werden doelen geformuleerd. Door actiegesprekken zijn plannen gemaakt en op dit moment zijn de locaties bezig die plannen uit te voeren. In al deze stappen kregen zij ondersteuning van Gedragswetenschapper Kirsten Lamberts, betrokken bij LEEV! als promovendus-onderzoeker: ‘Met de vragenlijsten hebben cliënten en hun omgeving hun eigen leefstijlaanpak verbeterd,’  vertelt ze, ‘op basis van wat bij hen en hun situatie past en waar ze blij van worden. Dat is goed voor hen, maar ook voor de locatie waar ze verblijven. Tegelijkertijd geven deze data ons als onderzoekers inzicht in hoe cliënten en begeleiders hun omgeving ervaren. Wat is er al, wat ontbreekt er? Op basis van onder andere deze gegevens wordt de leefstijlondersteuning binnen LEEV! ontwikkeld.’

De praktijk is er klaar voor

Evelien Winkels is persoonlijk begeleider bij Cosis, waar ze werkt met mensen met licht verstandelijke beperkingen. Binnen LEEV! is ze leefstijlcoach. Evelien: ‘Onze cliënten wonen zelfstandig in de wijk of binnen een woonlocatie, en samen met hen hebben we de vragenlijsten ingevuld, gericht op de vraag: hoe gezond is je leefomgeving? We keken naar: hoe ziet je omgeving eruit, wat voor voorzieningen zijn er? Wat is bevorderend en wat is belemmerend voor een gezonde leefstijl? Bij belemmerend kun je bijvoorbeeld denken aan, hoeveel  snackbars zijn er in de buurt? Bevorderend zijn sportvoorzieningen en ook supermarkten. Hoewel het assortiment in een supermarkt ook weer een uitdaging kan zijn, natuurlijk; het is maar net welke keuze je maakt. Wat verder een rol speelt zijn zaken als, hoe is je netwerk? Heb je kennissen en familie, en wonen die dichtbij? We stelden ook vragen als, wat mis je, waar droom je van? En dat kan soms tot verrassende antwoorden leiden. Iemand noemde bijvoorbeeld dat ze graag zou willen basketballen, daar had ik haar nog nooit over gehoord. En iemand anders zei: de parkeerplaats mag wel een zwembad worden.’ Kirsten: Dat vind ik zo mooi aan dit project, dat dit soort dingen naar boven komen. Ik had ook een client die erg van fietsen bleek te houden. Door epilepsie kon dat allang niet meer, en daar hadden we geen idee van. Door de vragenlijsten kwam dit weer naar boven.’

Wensen, dromen en behoeften

‘Met wetenschappelijk onderbouwde tools, zoals de omgevingsscan, krijgen mensen met een verstandelijke beperking de kans om hun wensen, dromen en behoeften ten aanzien van leefstijl en leefomgeving bespreekbaar te maken,’ legt Kirsten uit. ‘Wij kijken dan naar wat wel en niet mogelijk is, en zo kunnen we gerichte middelen inzetten voor voedingsinterventies en gedragsveranderingen. En we hebben ook praktijktools zoals de B-appy voor cliënten die ondersteuning biedt.’

Er waren ook vragenlijsten voor de teams zelf, over de attitude ten aanzien van voeding en beweging. De onderzoekers wilden ook weten: wat is de kennis van het team zelf? Wat is hun houding hierover? Vinden zij dit een taak die bij hun werk hoort?

Veranderingen in de maatschappij maken het ook gemakkelijker voor mensen om hun gedrag aan te passen. Rianne: ‘In het begin kregen we nog wel eens reacties van, waarom moet iemand ons vertellen wat we moeten eten? Maar nu worden mensen zich steeds bewuster van wat gezond eten voor hen doet. Dat betekent dat er ook steeds meer mensen willen meedoen. Een client viel bijvoorbeeld tien kilo af binnen dit project, dat was voor haar een mooi resultaat. Al gebeurde het ook dat iemand aankwam omdat hij niet meer kon sporten. Maar mensen zijn er wel mee bezig, en daar gaat het over. Dat is een belangrijke omslag.’

Bloemkool goedkoper dan chips

Evelien ziet als directe opbrengst van deze manier van werken, bewustwording. ‘Er was binnen Cosis wel aandacht voor bewegen en gezonder eten,’ vertelt ze, ‘maar ook begeleiders kunnen nog wel wat leren. Het kan ook ingewikkeld zijn. Maar als je een team traint, kunnen zij het gaan doorvoeren. En als begeleiders voorzien wij onze cliënten weer van info. Wat soms ook een rol speelt is dat cliënten niet veel geld te besteden hebben. Dan kan een zak chips goedkoper lijken dan een bloemkool. Wij leren hen hoe je daarmee om kunt gaan, en hoe groente op termijn toch goedkoper kan zijn. Het is soms ook maar net wat mensen van thuis hebben meegekregen.’

Structurele uitbreiding van beweegmomenten

Eerst wordt er een omgevingsscan gedaan op elke locatie, waarbij de locatie en de omgeving centraal staan. De uitkomst kan per locatie verschillend zijn, zodat er een plan op maat gemaakt kan worden. Dan gaan de begeleiders in gesprek met hun cliënten. Op de locatie SP Houtweg bijvoorbeeld, ging het in het begin over dromen en wensen. Evelien: ‘En daar maken we dan doelen van. Een van de doelen is het creëren van mogelijkheden voor bewegen en sporten. We integreren bewegen nu meer in het dagelijks leven, maar we willen mensen ook nieuwe dingen laten ervaren. Sommige cliënten sluiten gemakkelijk aan bij een vereniging, maar dat geldt niet voor iedereen. Daarom organiseren we ook dingen zoals yoga sessies of volleybal clinics. Daar doen mensen aan mee die anders niet zo snel zouden gaan sporten of die alleen wandelen. En we horen veel positieve reacties terug. Je kunt echt zeggen dat de beweegmomenten structureel zijn uitgebreid.’

Cosis heeft LEEV! in het jaarplan opgenomen

Cosis is in 2022 begonnen en het heeft veel tijd gekost om locaties enthousiast te krijgen, ook al omdat er 220 zijn; het kost tijd om die allemaal te bereiken. Maar door de evenementen die werden georganiseerd, zoals een minisymposium en een LEEV!-middag kwam er steeds meer enthousiasme. Rianne: ‘We zijn gestart met drie en inmiddels zijn er vijf onderzoekslocaties. Daar komen nog veertien woonlocaties bij die zich al hebben aangemeld. Evelien: ‘Je deelt je ervaringen en zo kiezen steeds meer locaties ervoor om mee te doen aan LEEV!. Ze willen aan de slag met leefstijlaanpassingen, met als insteek dat ze meer zelf gaan doen. En er komen ook steeds meer zorginstellingen die meedoen. Intussen heeft Cosis LEEV! in het jaarplan opgenomen. Dat is een mooi resultaat en daar zijn we blij mee. Dan zie je toch dat de aanpak werkt als een soort olievlek.’

Weekend hapjesclub

Rianne: ‘LEEV! borduurt verder op eerdere projecten en we krijgen steeds meer hulpmiddelen. Doordat we het samen doen, merken we dat locaties daar samen van profiteren. Het werkt, dat je het in en met de praktijk doet.’ Kirsten vult aan: ‘Het is natuurlijk ook zo dat dit niet alleen van Cosis is, het is van ons allemaal. We hebben er allemaal dezelfde kijk op; iedereen wil gezond eten. En iedereen leert dat op een eigen manier.’

Evelien: ‘Ik hoorde van een collega dat er al mooie stappen zijn gezet op het gebied van voeding. Zo drinken ze geen frisdranken meer, maar ranja. En de cliënten kwamen zelf met het idee van een Hapjesclub voor gezonde hapjes in het weekend. En op de locatie in Siddeburen heeft een diëtiste een receptenmap ontwikkeld met allemaal gezonde recepten, waarmee je ook volop kunt variëren. Zoals groenten aanpassen, maaltijden vegetarisch maken of hoeveelheden vermeerderen, zodat je ook voor groepen kunt koken. En die map wordt nu al op heel veel locaties gebruikt.’

Meer weten over LEEV!? Klik hier!