Gezins­benadering in de noordelijke penitentiaire inrichtingen

Gezinsbenadering in de noordelijke penitentiaire inrichtingen

De vier doelen van de aanpak zijn:

1. Het beperken van detentieschade bij kinderen met een ouder in detentie
2. Het doorbreken van criminogene gezinssituaties/het bevorderen van positieve gezinssituaties.
3. Het terugdringen van recidive van de ouder
4. Het doorbreken van de transgenerationele overdracht van criminaliteit van ouder op kind

Met dit project willen we een bijdrage leveren aan het kindvriendelijker maken van het Nederlandse gevangeniswezen. Dit doen we door (wetenschappelijk) onderzoek uit te voeren en producten te ontwikkelen waar gevangenissen wat aan hebben. We doen dit in samenwerking met de doelgroep, professionals, studenten en onderzoekers.

Lees meer op Gezinsbenadering

Onderzoek

Achtergrond
Op iedere dag zijn er duizenden kinderen in Nederland met een ouder in detentie. Onderzoek wijst uit dat de detentie van een ouder negatieve gevolgen kan hebben voor kinderen, waaronder verhoogde kans op gedragsproblematiek, emotionele schade, verminderde schoolprestaties en intergenerationele doorgave van crimineel gedrag. Gevangenissen in Nederland kunnen veel doen om deze kinderen te ondersteunen.

Waarom?
In 2018 formuleerde de Raad van Europa aanbevelingen waarin onder meer wordt gesteld dat lidstaten verantwoordelijkheid moeten nemen om zich in te zetten voor het welzijn en de rechtspositie van kinderen met een ouder in detentie. Daarnaast stelt het door Nederland ondertekende Internationaal Verdrag Inzake de Rechten van het Kind (IVRK) dat kinderen recht hebben op een gezinsleven en op regelmatig en rechtstreeks contact met hun ouders – ook wanneer deze ouder gedetineerd is. De Gezinsbenadering in de noordelijke penitentiaire inrichtingen vormt hierin een belangrijke stap.

Gezinsbenadering in de noordelijke penitentiaire inrichtingen
Kenmerkend aan de Gezinsbenadering in de noordelijke penitentiaire inrichtingen is dat vaders in detentie kunnen worden geplaatst op een gezamenlijke afdeling: de vadervleugel. Op de vadervleugel in de penitentiaire inrichting Veenhuizen is ruimte voor 23 vaders. De doelstelling hiervan is om een cultuur van positief vaderschap te stimuleren. Het gedachtengoed achter de vadervleugel is dat vaders worden aangespoord om de (soms kwetsbare) rol van vader aan te nemen, zodat de ontwrichtende werking van de detentie op de vaderrol beperkt wordt. Op reguliere afdelingen is hiervoor doorgaans minder aandacht. Op de afdeling is vanuit het personeel meer aandacht voor vaderschap in detentie.
Gezinnen die deelnemen aan de Gezinsbenadering hebben toegang tot aanvullende mogelijkheden voor gezinscontact. Zo kunnen gezinnen gebruik maken van een kindvriendelijke privé-bezoekersruimte (de gezinskamer), kunnen vaders op cel beeldbellen, en worden regelmatig gezinsactiviteiten georganiseerd. Daarnaast volgen vaders van de vadervleugel educatieve workshops en trainingen om de vaderrol te stimuleren. Deelnemende gezinnen worden geselecteerd op basis van het gedrag en motivatie van vader. Daarbij wordt rekening gehouden met 1) motivatie, 2) gedrag van vader in detentie, 3) aard van het delict, 4) veiligheid van kinderen (op basis van een veiligheidscheck door het Zorg- en Veiligheidshuis), en 5) toestemming van de moeder/verzorger.
Daarnaast is er een gezinsfunctionaris binnen de penitentiaire inrichting aangesteld, die inhoudelijk verantwoordelijk is voor de integrale methodiek van de Gezinsbenadering. De gezinsfunctionaris stelt met de vader in detentie en het gezin een vaderschapsplan op, waarin bijvoorbeeld afspraken over de frequentie van het gebruik van de gezinskamer en de beeldbel-momenten worden gemaakt, en gezinsdoelen worden opgesteld om tot een op maat gemaakte aanpak te komen.  

Aanpak

Het onderzoek naar de Gezinsbenadering bestaat uit twee componenten: 1) het evaluatieonderzoek en 2) het actieonderzoek.

1. Evaluatieonderzoek: Het evaluatieonderzoek beoogt inzicht te geven in de ervaringen en gevolgen van participatie aan het vadervleugelprogramma. Hierbij wordt gefocust op drie uitkomsten: 1) de kwaliteit van gezinsrelaties, 2) vaderschapsrol tijdens detentie, en 3) het welzijn van kinderen. Verder beogen we inzichten te geven in voor welke groepen de aanpak het meest effectief is. Hiervoor wordt gebruik gemaakt van gegevens afkomstig uit (i) registratiegegevens van de penitentiaire inrichting, (ii) vragenlijsten die zijn afgenomen bij vaders in detentie, en (iii) kwalitatieve interviews met vaders in detentie, moeders/verzorgers, kinderen, en professionals uit het gevangeniswezen. Verder doen we ook onderzoek naar onderwerpen rondom ouderschap en detentie in bredere zin. De resultaten van het evaluatieonderzoek publiceren we in (inter)nationale wetenschappelijke en praktijktijdschriften.
2. Actieonderzoek: Met het actieonderzoek beogen we een actieve bijdrage te leveren aan de ontwikkeling en optimalisering van de Gezinsbenadering en het vadervleugelprogramma. Sinds 2018 zijn veel praktijkproducten ontwikkeld die een bijdrage leveren aan de optimalisering van de aanpak, waaronder draaiboeken voor vader-kindactiviteiten, een training voor vaders in detentie, een uitgewerkte aanmeldprocedure voor de Gezinsbenadering, en een vaderschapsplan. De praktijkproducten zijn te vinden op www.gezinsbenadering.nl.

Het onderzoek naar de Gezinsbenadering wordt gecoördineerd vanuit de Innovatiewerkplaats (IWP) Gezinsbenadering van het Lectoraat Verslavingskunde & Forensische Zorg. Dit is een (fysieke) ruimte in de penitentiaire inrichting in Veenhuizen waar studenten van verschillende opleidingen, onderzoekers, docenten, professionals en de doelgroep bijeenkomen om samen vorm te geven aan het wetenschappelijk onderzoek en de doorontwikkeling van de Gezinsbenadering. In het onderzoek spelen studenten een grote rol bij het verzamelen van gegevens en het ontwikkelen van producten. Vanaf 2018 tot eind 2022 zijn 154 studenten betrokken geweest bij de IWP. De IWP Gezinsbenadering heeft de Prison Achievement Award 2022 van EuroPris gewonnen.

Met het evaluatie- en actieonderzoek beogen we niet alleen om een bijdrage te leveren aan de Gezinsbenadering op lokaal niveau, maar ook een stimulans te geven aan kindgericht werken in de penitentiaire inrichting op landelijk niveau.

Projectorganisatie en samenwerking

De projectorganisatie en –uitvoering is in handen van Petrick Glasbergen (projectleider), Simon Venema (onderzoeker/promovendus) en Eric Blaauw (lector). Binnen het project wordt nauw samengewerkt met verschillende organisaties. Onze primaire samenwerkingspartner is de Dienst Justitiële Inrichtingen. Daarnaast werken we samen met verscheidene vrijwilligersorganisaties en andere ketenpartners om het project vorm te geven.

Resultaten

Het project heeft tot verscheidene nationale en internationale publicaties geleid. Deze zijn hier te vinden.
In de pers
Het project is op verschillende manieren onder de aandacht gebracht in de media. Een uitgebreid overzicht van mediaberichten is hier te vinden.
Ontwikkelde producten
Het actieonderzoek heeft geleid tot verscheidene producten die bijdragen aan kindgericht werken binnen de penitentiaire inrichtingen. Deze producten zijn in samenwerking met studentonderzoekers vanuit de IWP ontwikkeld. Een overzicht van deze producten.

Naast de vadervleugel in Esserheem, werd er op 8 juni 2023 in Veenhuizen een tweede vadervleugel geopend, Norgerhaven.

Lees hier een artikel over de vadervleugel in het Dagblad van het Noorden.