Verloren Jeugd: onderwijs over het toeslagen­schandaal

Op 4 en 5 juni speelde het Rotterdams Wijktheater de voorstelling Verloren Jeugd voor studenten Social Work, Sociaal Juridische Dienstverlening en Toegepaste Psychologie. Verloren Jeugd vertelt de waargebeurde verhalen van jongeren die vanwege het toeslagenschandaal uit huis zijn geplaatst of op straat belandden.

Tekst en foto's: Loes Vader

Charlotte Wekker, hogeschooldocent Social Work en lid van de werkgroep diversiteit en inclusie, haalde de voorstelling naar de Hanze. Verloren Jeugd is een vervolg op Verloren Onschuld. In dit theatertweeluik geeft het Rotterdams Wijktheater podium aan de verhalen van slachtoffers van het toeslagenschandaal. In Verloren Onschuld staan de verhalen van gedupeerde ouders centraal, Verloren Jeugd vertelt de verhalen van jongeren. “Van Verloren Onschuld is een film gemaakt waarmee het Rotterdams Wijktheater de klassen langs is geweest om studenten kennis te laten maken met het thema en ze voor te bereiden op de voorstelling die ze straks gaan zien”, legt Charlotte voor de voorstelling uit. “De teksten zijn letterlijk de teksten van kinderen, daar is niets aan verzonnen.” 

Student: “Ongelofelijk en verdrietig dat dit gebeurt. Ik kende de toeslagenaffaire uit de media, maar het doet pijn als je het ziet, hoort en voelt.” 

Systeem onderdrukt individuen 

Het toeslagenschandaal overkomt niet iedereen. Het overkomt mensen met een bepaald ‘risicoprofiel’, die in een bepaald postcodegebied wonen, een bepaalde achternaam of etnische achtergrond hebben. Het is het gevolg van onterechte verdenkingen van fraude met toeslagen, een strikt terugvorderingsbeleid en een rigide uitvoering van wet- en regelgeving door bestuursorganen. Charlotte: “De slachtoffers hadden vaak kleine fouten gemaakt of waren verkeerd voorgelicht door gastouderbureaus of kinderopvangcentra. Iedereen dacht jarenlang: het is hun eigen schuld. Daarom vind ik het zo belangrijk dat we deze problematiek in het onderwijs behandelen. De voorstelling laat haarfijn zien wat er in de samenleving misgaat en hoe dat van invloed is op een individu. Het gaat natuurlijk ook over de rol van de professional, die alle regels en protocollen volgt, maar daarmee de menselijk maat totaal uit het oog verliest. En dat zijn wel de professionals die wij hier opleiden. Dat gaat mij zo aan het hart. Mooi dat de Hanze dit heeft gefaciliteerd. Het is eenmalig, maar ik hoop dat er structureel budget komt om het thema in het curriculum te krijgen bij Social Work, Sociaal Juridische Dienstverlening en Toegepaste Psychologie.”   

Student: “We kunnen herkennen dat het een structureel probleem is door te luisteren en in gesprek te gaan met collega’s.”

Beroepspraktijk 

Docent Social Work Floortje van Soest vertelt over de beroepspraktijk rondom het schandaal. Welke vaardigheden of houding moeten studenten ontwikkelen om in de toekomst beter op te kunnen komen voor cliënten in soortgelijke situaties? “Eerstejaarsstudenten bieden we lessen rondom het thema diversiteit aan en de problematiek van de toeslagenaffaire is daar nauw mee verbonden”, legt Floortje uit. “Als hulpverlener ben je van betekenis voor het individu, maar ook voor een grotere groep. Je beweegt je op micro- en op macroniveau, tussen systeemverantwoordelijkheid, meewerken met instanties, en cliëntverantwoordelijkheid, opkomen voor mensen. Studenten Social Work komen al heel vroeg in aanraking met het werkveld. Eerst komt het werkveld naar school, in jaar twee lopen ze één dag per week stage en in jaar drie zijn ze helemaal buiten de deur. Al die ervaringen maken de studenten weerbaar.” 

Student: “Er komt lef bij kijken om te erkennen dat het een structureel probleem is en er iets mee te doen.” 

Bespreken en agenderen 

Wat moet er volgens Floortje veranderen in het sociaal domein om beter op te komen voor mensen in kwetsbare posities? “Er moet écht geluisterd worden naar mensen die in de tang van het systeem zitten. Dat gebeurt niet altijd. Niet omdat de professional dat niet kan of wil maar omdat het systeem zo enorm bureaucratisch is. Hulpverleners kunnen het op verschillende niveaus bespreekbaar maken wanneer zij merken dat systemen mensen beschadigen in plaats van helpen. Daarnaast kunnen ze het thema agenderen. Aankloppen bij de gemeente vanuit je rol als hulpverlener of vanuit de instantie waarvoor je werkt. Hoor je een verhaal dat je raakt, waar je je zorgen over maakt, bespreek het met je collega’s en ook met andere disciplines. Blijf er niet alleen mee rondlopen.”  

Student: “Het kan het verhaal van een klasgenoot zijn, van je buurjongen of van jezelf.” 

Haar op je tanden 

Welke vaardigheden of houding moeten studenten ontwikkelen om in de toekomst beter op te kunnen komen voor cliënten in soortgelijke situaties? “Empathie voor iedere client”, zegt Floortje stellig. Wij leren onze studenten dat ze ieder persoon, ongeacht wat dan ook, zonder vooroordelen dienen te helpen. Ze moeten bereid zijn naast hun cliënten te gaan staan en voor ze op te komen. Dat moet je durven. Je moet een beetje haar op je tanden hebben.” Daarnaast noemt Floortje het waarderen van kleine stapjes die iets kunnen veranderen een hele belangrijk vaardigheid. “Anders wordt het een enorm frustrerend gebeuren.” 

Student: “De pijn van de kinderen die in de zeik werden genomen door Jeugdzorg en andere instanties. Vanaf de eerste seconden voel je de spanning: ‘Bang voor de telefoon, bang voor de deurbel.’ Deze kinderen zijn voor altijd beschadigd.” 

Taal van het hart 

Floortje vindt theater dé manier om de problematiek onder de aandacht te brengen. “Theater is heel uitnodigend en het geeft je de ruimte om zonder oordeel te kijken en te vinden wat je vindt. Het zwengelt het gesprek aan, maar je hoeft niet direct een mening te hebben. De studenten zullen geraakt worden. Theater is de taal van het hart."  

Het toeslagenschandaal 

In de toeslagenaffaire werden 26.000 ouders onterecht van fraude verdacht. Zij moesten vervolgens hun kinderopvangtoeslag terugbetalen en werden hiermee slachtoffer van de harde fraudeaanpak van de Nederlandse belastingdienst. De toeslagenaffaire dupeerde naast ouders ook 110.000 kinderen. Het schandaal haalde de pers vanaf 2017 met kinderopvangtoeslagen, maar later bleek dat er vanaf 2004 soortgelijke problematiek speelde bij huurtoeslag, zorgtoeslag, kindgebonden budget en inkomstenbelasting. Volgens onderzoeken was er sprake van institutioneel racisme, institutionele vooringenomenheid en schending van de grondbeginselen van de rechtsstaat. Er is een kabinet over het toeslagenschandaal gevallen, maar het is nog steeds niet opgelost. 

NPO Start 

Het Rotterdams Wijktheater is met Verloren Jeugd te zien in de nieuwste aflevering van Op de Planken, het tv-programma over de podiumkunsten van de NTR. De aflevering is te bekijken via NPO Start. 

Bekijk de aflevering