AI-geletterdheid: waarom AI-kennis onmisbaar is voor bedrijven

De ontwikkelingen rond kunstmatige intelligentie (AI) gaan razendsnel. Waar AI een paar jaar geleden nog vooral iets was voor techbedrijven, zien we nu dat vrijwel elke organisatie ermee aan de slag wil. Volgens Joran Arends, docent en onderzoeker aan de Hanze, is dat niet zo gek. “AI maakt werk sneller, slimmer en efficiënter. Maar wie AI gebruikt zonder te begrijpen wat het doet, loopt serieuze risico’s. Je kunt je bedrijf, maar ook jezelf, veel schade aandoen als je gewoon lukraak met zulke dingen bezig bent.”

Tekst: Loes Vader
Foto: Stella Dekker

Joran Arends (28) is datawetenschapper. “Ik heb machine learning gestudeerd, dat is zo’n beetje de grondslag van AI.” Hij geeft verschillende AI- en datavakken binnen HBO‑ICT. Ook is hij coördinator van de minor AI and Your Future Profession, waar studenten uit alle studierichtingen zich kunnen verdiepen in hoe AI hun toekomstige werk verandert.  

Daarnaast werkt Arends als onderzoeker aan het lectoraat Digitale Transformatie van Rix Groenboom. Hij werkt aan implementaties van AI binnen organisaties: “Veel mensen praten erover, maar wij hebben het ook echt uitgeprobeerd. We hebben gezien waar het werkt en wat er misgaat.” Ook verzorgt Arends regelmatig trainingen voor de IT Academy Noord Nederland, waaronder sessies over Generatieve AI. “Ik zit op het snijvlak van business en IT. Algoritmiek en hoe generatieve AI werkt.”  

Waarom AI‑geletterdheid essentieel is 

Volgens Arends is AI‑geletterdheid - weten wat AI is, wat het kan en wat de risico’s zijn - inmiddels onmisbaar. “Je hebt bijna geen organisatie meer die nog wakker geschud moet worden en die nog niet weet dat er iets met AI moet gaan gebeuren”, vertelt hij. Hij noemt het een goede ontwikkeling. “Want het maakt je werk een stuk efficiënter, maar het zorgt ook voor haast en fouten." Arends noemt een risico dat veel mensen onderschatten: het delen van informatie. “Je mag in bepaalde sectoren helemaal geen informatie delen met een derde partij. Als je bijvoorbeeld in het ziekenhuis werkt, mag je niet zomaar informatie over een patiënt in een systeem gaan delen.”  

Onwetend gebruik van AI kan leiden tot datalekken. “Bedrijfsgeheimen die op straat komen te liggen. Klanteninformatie die naar buiten komt”, somt hij op. “Mensen moeten gewoon weten dat je je bedrijf, maar ook jezelf heel veel schade kunt aandoen. Het is waanzinnig belangrijk dat mensen begrip hebben van de systemen die massaal uitrollen en hoe je daar op een verantwoorde manier mee om kunt gaan, anders kan het goed mis gaan. De toeslagenaffaire is daar een voorbeeld van. De mensen die ermee werkten waren niet goed geletterd en konden daardoor niet op tijd ingrijpen.” 

De grootste fout bij AI‑implementaties 

Veel organisaties staan te springen om AI-oplossingen, maar vergeten de basis: een goed plan. “Ik zie dat AI tegenwoordig geïmplementeerd wordt als doel”, zegt Arends. “‘Wij moeten met AI aan de slag, en dan wordt er overhaast iets ingegooid.” Volgens hem worden fundamentele stappen overgeslagen: gebruikers worden niet betrokken, processen worden niet geanalyseerd, data blijkt ongeschikt of ontoegankelijk en er is geen duidelijke planning. “Uit onderzoek blijkt dat 80 procent van dit soort projecten mislukt. AI is het magische toverwoord. Nou, niet als je het zo implementeert.” 

Governance en informatiebeveiliging 

Gert Douma is Chief Information Security Officer (CISO) van de Hanze. Zijn afdeling houdt toezicht op informatiebeveiliging en privacy. Douma speelde een sleutelrol bij de ontwikkeling van de de training AI Governance voor de IT Academy en volgde de training samen met zijn team. “Ik ben eindverantwoordelijke informatiebeveiliging en ik stuur een team van drie medewerkers aan en werk nauw samen met het privacyteam, waaronder de functionaris gegevensbescherming”, legt hij uit. 

Security professionals hebben inzicht nodig hoe AI werkt en denkt om te kunnen beoordelen of er issues zijn bij het gebruik ervan. Douma: “Om goed te kunnen beoordelen of er risico’s zijn. Vooral als er persoonsgegevens of bedrijfsgegevens worden verwerkt in de AI-omgeving. Wij zijn één van de partijen die betrokken moeten zijn bij de risicoanalyse bij het gebruik van AI.” 

Een duidelijke uitdaging 

Gert ziet dat AI steeds vaker een plek krijgt binnen onderwijs, onderzoek en bedrijfsvoering. Dat brengt nieuwe uitdagingen met zich mee. De governance rondom AI moet goed worden georganiseerd benadrukt de CISO. “Daar hoort beleid en eigenaarschap bij, maar dat staat bij veel organisaties nog in de kinderschoenen. Daar ligt de uitdaging.”  

Tastbaar en voelbaar 

Arends zorgt dat zijn trainingen aansluiten bij de dagelijkse praktijk van zijn cursisten door met duidelijke voorbeelden te werken. “Het draait allemaal om business cases. Onderwerpen aankaarten die mensen herkennen. Zorgen dat ze dingen zien die ze vaker hebben gezien. Je moet zorgen dat de training voelbaar en tastbaar wordt. Al het materiaal dat we ontwikkelen sluit aan bij wat de cursisten kennen.” 

Oproep aan organisaties 

Als Arends één ding mag veranderen aan hoe organisaties met AI omgaan, zou het dit zijn: “Ik vind het vooral heel erg storend dat er veel organisaties zijn die in zee gaan met cowboys.” Hij ziet steeds vaker mensen die na een korte online training ineens AI‑expert zijn. “Je hoeft LinkedIn maar te openen en je komt mensen tegen die jou kunnen vertellen hoe AI werkt.” 

De oplossing: laat je informeren door mensen die ervoor hebben gestudeerd of ervaring hebben in het werkveld, die vanuit een goede wetenschappelijke onderbouwing en ervaring opereren. “Voor professionals én studenten ligt de sleutel in kritisch denken, blijven leren en vooral: AI zien als hulpmiddel. “AI verandert het werk, maar de mens blijft verantwoordelijk”, besluit Arends.