Excellentie

In elke klas zitten wel leerlingen die meer aan kunnen, de stof snel begrijpen of vragen stellen waar andere kinderen niet aan zouden denken. Voor leerkrachten kan het lastig zijn hen in de klas voldoende uitdaging te bieden. Wat verstaan we onder 'excellent presterende leerlingen' (excellente leerlingen)? En hoe kan je als leerkracht beter inspelen op hun behoeftes?

Excellent presterende leerlingen in de klas

Excellente leerlingen zijn kinderen die op grond van hun aanleg en gebruik makend van een stimulerende omgeving makkelijker dan gemiddeld begaafde mensen tot uitzonderlijke prestaties kunnen komen. Excellente leerlingen vinden het vaak leuk om hypotheses te formuleren, kunnen goed wetenschappelijke kennis gebruiken, logisch hierover redeneren en zijn in staat om kennis en begrip te vertalen van de ene situatie naar de andere. Ze ontwikkelen echter ook vaker een patroon van onderpresteren en laten vaker faalangst en perfectionisme zien. Lessen wetenschap en technologie bieden aan de ene kant veel mogelijkheden om deze leerlingen uit te dagen. Aan de andere kant vallen juist bij deze lessen ook een aantal andere kenmerken van excellente leerlingen op. Ze vinden het vaak lastig om voorspellingen te doen, of een eigen mening uit te spreken als ze iets niet weten. Ook werken ze soms minder gestructureerd: zij hebben de neiging om de lijn van een onderzoek snel los te laten en allerlei andere, minder relevante zaken uit te willen proberen, zonder dat ze zich afvragen wat ze nu precies willen weten. Ze kunnen (in theorie) een dieper begrip ontwikkelen, maar blijven vaak vasthouden aan bestaande kennis. Ze redeneren vaak alleen op basis van wat ze weten, minder op een onderzoekende wijze. 
Leren werken met meer structuur zonder de uitdaging te verliezen biedt een oplossing. De rol van de leerkracht is essentieel voor het leren redeneren over kennis die het kind bezit, die kennis kunnen toepassen in nieuwe situaties, en nieuwe inzichten en dieper begrip ontwikkelen. De pedagogisch-didactische strategieën, zoals vragen stellen, de wetenschappelijke methode en scaffolding, bieden de mogelijkheid om meer structuur te bieden en tegelijkertijd leerlingen op hun eigen niveau uit te dagen. 

Waar kun je als leerkracht op letten? Wees je bewust van jouw rol als leerkracht

Zoals eerder genoemd is de leerkracht bepalend voor het leren van leerlingen. In wetenschap- en technologie-onderwijs komt het veel voor dat leerlingen zelfstandig aan een taak werken en dat pas aan het eind van de les kort gereflecteerd wordt met de leerkracht. Als leerlingen echter enkel zelfstandig werken worden ze niet uitgedaagd verder na te denken, waardoor hun niveau van redeneren en onderzoeken veelal hetzelfde blijft. Pas als de leerkracht de leerlingen stimuleert en uitdaagt om dieper na te denken, te redeneren en een zo goed mogelijk onderzoek op te zetten komen leerlingen tot nieuwe inzichten en een hoger niveau. 
 

  • Maak gebruik van de wetenschappelijke methode 

Als leerlingen beginnen met het opzetten van een experiment, proefje, of opdracht dan blijken ze dit erg lastig te vinden. Ze hebben moeite met het in gedachte houden van de onderzoeksvraag (of het doel van de opdracht) en het bedenken van een passend onderzoek bij die vraag. In plaats daarvan ontspruiten alsmaar nieuwe (vaak creatieve) ideeën in hun hoofd die ver van de aanvankelijke onderzoeksvraag afstaan. Op die manier blijven de leerlingen echter in die fase hangen en is het niet mogelijk om tot iets nieuws te komen en nieuwe dingen te ontdekken. Door het aanleren van de wetenschappelijke methode kunnen de leerlingen hun gedachtes structureren en wel tot iets nieuws komen. Door het cyclische karakter van deze methode is er plaats voor nieuwe onderzoeksvragen zodra het onderzoek naar een vorige vraag afgerond is. 
 

  • Wees je bewust van jouw verwachtingen als leerkracht 

Een leerkracht heeft, bewust of onbewust, bepaalde verwachtingen van leerlingen. Deze verwachtingen zullen soms helpen bij het herkennen van behoeftes van leerlingen, maar kunnen er echter ook voor zorgen dat de leerkracht de behoeftes van leerlingen onjuist interpreteert. Vaak scheppen excellente leerlingen hoge verwachtingen, waardoor leerkrachten afwachtend zijn in het helpen van deze leerlingen. Door deze afwachtende houding van de leerkracht lopen de excellente leerlingen dan vast. Bewust worden van je verwachtingen als leerkracht helpt in het kunnen geven van de begeleiding die leerlingen op een bepaald moment nodig hebben. 
 

  • Laat je niet misleiden door kennis 

Soms uiten leerlingen zoveel feitelijke kennis dat het voor een leerkracht niet waardevol lijkt om ergens dieper op in te gaan, aangezien leerlingen het al weten. Ook weten leerlingen soms de uitkomst van een proefje al. Zoals eerder genoemd betekent deze kennis niet dat leerlingen daadwerkelijk begrijpen hoe iets nu eigenlijk werkt. Als leerkracht is het belangrijk om in dit soort situaties alsnog door te vragen en vragen te stellen volgens de wetenschappelijke methode. Op die manier leren leerlingen ontdekken wat er nu eigenlijk gebeurt en leren ze de volledige werking van de taak te beredeneren. Stimuleer het durven loslaten van het eigen gelijk en het open kijken naar nieuwe ideeën. Hoewel merendeels van toepassing op excellente leerlingen, zijn bovenstaande punten echter ook te zien bij de normaalbegaafde kinderen, zij het vaak in mindere mate.