Nieuw doctoraats­traject voor onder­zoekende veranderaars

Het experiment heeft meerdere doelen. De pilot moet het bestaansrecht bewijzen voor een derde cyclus door hogescholen (na bachelor en master) en dus ook vaststellen of daar genoeg draagvlak voor is. Daarnaast levert het waardevolle input op om het traject wettelijk te verankeren en daarmee tot een beschermde titel te maken. Internationaal bestaat die titel al.

Passende leerroute voor iedereen

In de acht jaar dat het landelijk experiment duurt, doet de Hanzehogeschool in vier van de totaal zeven domeinen mee: Kunst + Creatief, Energie & Duurzaamheid, Gezondheid & Welzijn en Techniek & Digitalisering. De PD-kandidaten krijgen vier jaar de tijd om hun traject te voltooien. “Het past heel erg bij ons strategisch beleidsplan om binnen onze organisatie voor iedereen een passende leerroute te hebben. We hebben eerst de professionele masteropleidingen ontwikkeld en dit is een logisch vervolg”, legt verantwoordelijk bestuurder Annemarie Hannink van de Hanzehogeschool uit.

Interventie

Essentieel aan de PD is dat het wordt uitgevoerd in de praktijk. En ook onderscheidend is dat de onderzoeker daadwerkelijk iets verandert aan die praktijk, technisch gesproken een interventie pleegt. Niet in de eerste plaats bestuderen dus, maar interveniëren en wel in complexe praktijken. Hannink: “De PD is een duidelijke verrijking passend bij het praktijkgerichte onderzoek van de hogescholen.”

Nieuwe innovaties

Aan deze in de praktijk verworven kennis is vooral behoefte vanuit het werkveld zelf. Dat kunnen bedrijven en organisaties in de regio zijn en ook alumni van de Hanzehogeschool die zich voor praktische uitdagingen gesteld zien die ze graag zelf willen oplossen. “Innovaties in het werkveld komen terug in het onderwijs. Studenten nemen die nieuwe innovaties weer mee naar de praktijk. Daarmee wordt de impact veel groter. Dat is een van de ambities die we hebben als Hanzehogeschool”, zegt Hannink.

Artistiek onderzoek

Binnen het domein Kunst + Creatief start in april de eerste Hanze PD-kandidaat vanuit het Kenniscentrum Kunst & Samenleving. Anke Coumans, lector Image in Context binnen het kenniscentrum is al twintig jaar bezig met artistiek onderzoek en is erg enthousiast: “Wij hadden in Grasp al met de Rijksuniversiteit Groningen een mogelijkheid voor een artistieke PhD ontwikkeld, daar was ik persoonlijk bij betrokken. En nu dus een derde cyclus, die we zelf beheren. Want waarom zou een kunstenaar geen onderzoek doen? Is dat niet juist inherent aan kunstenaarschap?”

Het eerste PD-traject 

Normaliter zou er een aanmeldingsronde zijn, maar in dit geval was er meteen een kandidaat. “Agustin Martinez paste in het profiel dat werd gezocht. Hij doet mee aan een consortium, healthy living as a service onder leiding van professor Claudine Lamoth van het UMCG en hij gaat in fieldlabs artistieke omgevingen bouwen met sensoren die signalen omzetten in geluid en beeld. Door die esthetische ervaring gaan mensen hopelijk anders aankijken tegen de rol van Artificial Intelligence (AI). Het biedt hen digital literacy en geeft hen eigenaarschap over wat AI is.”

Dit onderzoek is een goed voorbeeld van een interventie, zoals dat in de PD’s bedoeld is. Het gaat vaak over de hoe-vraag, legt Coumans uit: “Agustin wil weten: hoe kan ik voor elkaar krijgen dat mensen die niet veel met AI te maken hebben daar via een artistieke weg deelgenoot van kunnen worden. Een interventie is bedoeld om iets béter te maken.”

Vraag uit de praktijk

Coumans stelt vast dat methodisch en praktijkgericht werken elkaar niet uitsluiten. “Daar heeft Daan Andriessen een heel boekwerk aan gewijd. Alleen wordt het onderzoek dus interveniërend onderzoeken in de praktijk.” Een hiermee samenhangend aspect van de PD is dat die altijd begint met een vraag uit de praktijk. Dat kan een maatschappelijke vraag zijn, maar ook één uit het eigen domein. Als voorbeeld geeft Coumans het onderzoek van de bekende fotograaf Risk Hazekamp, die vanuit hogeschool Avans in Breda aan een PD begint en mede wordt begeleid door Jan van Boekel, lector Art & Sustainability van de Hanzehogeschool. Hazekamp wil in het eigen domein, de fotografie interveniëren, door het gebruik van de vaak giftige chemicaliën te vervangen door bacteriën die reageren op licht en zo een eigen soort beeld creëren. Coumans: “Het is tegelijk een vraag aan de fotografie: klopt jullie medium nog wel? Is het niet te objectiverend?”

Begeleiders uit het werkveld

Zoals een PhD-student een promotor en een co-promotor en/of dagelijks begeleider heeft, zo start de PD-student met vier begeleiders; dat zijn twee lectoren en twee deskundigen uit het veld. Als het onderzoek gereed is geeft een externe commissie de eindbeoordeling. Coumans verwacht dat er na Martinez nog veel alumni zijn voorbeeld gaan volgen: “Ik word veel benaderd door kunstenaars die heel graag de PD willen doen. Je praktijk als onderzoekspraktijk beschouwen wordt steeds normaler.”

Als die verankering in de Nederlandse wet er onverhoopt niet komt is dat erg jammer, maar voor de deelnemers is er dan nog geen man overboord, vindt Hannink: “Als het wel verankerd wordt, heb je een graad maar anders heb je wel vier jaar door praktijkgericht onderzoek een belangrijke interventie gepleegd in een complexe praktijk. En dat is precies wat de mensen die nu meedoen ook willen.”

Wat is de Professional Doctorate?

Hogescholen starten in 2023 met een pilot voor een eigen doctoraatstraject: de Professional Doctorate (PD). Daarmee introduceert het hbo een nieuw onderwijs- en onderzoekstraject waarmee het de grenzen in de beroepspraktijk wil verleggen. Kandidaten worden opgeleid tot hooggekwalificeerde professionals die interventies ontwikkelen in complexe praktijken zoals de energietransitie of de gezondheidszorg. Er is een sterke behoefte aan hoogopgeleide professionals die in staat zijn complexe beroepsgerichte kennis- en ontwerpvragen op te pakken en zo bij te dragen aan innovatie. De pilot is opgestart door de Vereniging Hogescholen in samenwerking met het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) en Regieorgaan SIA. Het ministerie van OCW neemt een groot deel van de bekostiging op zich.