What’s in a Word?

“Curious Minds – zou dat over het brein gaan? Of over de geest? Of over de hersenen? Het hoofd misschien?” Elk woord dat we kiezen leidt onvermijdelijk tot de vraag wat we dan bedoelen met dat woord. En dat is prima. In plaats van te werken met dichtgetimmerde definities is het werken met open concepten misschien wel zo fijn. Dan heb je tenminste iets om over te praten. Of om een blogje over te schrijven.

Blog: Evert Bisschop Boele, lector Kunsteducatie

Voor mij heeft de Curious Minds-benadering (in het Nederlands: de Talentenkrachtbenadering) al heel lang een bepaalde aantrekkingskracht. Dat is de reden waarom we al een behoorlijke tijd werken aan de vertaling van deze benadering naar de kunsteducatie. Tijdens dat vertaalwerk stuit je steeds opnieuw op de kracht én de beperkingen van woorden.

Het nieuwsgierige lichaam

Verstand, geest, bewustzijn, brein, hersenen, hoofd, rede, intellect. Als je op internet zoekt naar een vertaling van het Engelse woord mind vliegt er van alles om je oren. Letterlijk, want al die vertalingen zijn op het eerste gezicht gericht op het hoofd. Op wat zich in dat hoofd afspeelt. Het lijkt het tegendeel van het lichaam te zijn. Descartes revisited: res cogitans en res extensa. Niet voor niets biedt mijn lokale sportschool cursussen Body and Mind aan, om de boel weer een beetje bij elkaar te krijgen.

Als je niet oppast wordt nieuwsgierigheid op die manier iets van het hoofd, iets taligs. Dat is niet de strekking van Curious Minds, en ook in het lectoraat Kunsteducatie kijken we daar graag wat anders naar. Breder. Niet voor niets hebben we ons de afgelopen jaren beziggehouden met projecten die bijvoorbeeld de naam Curious Hands en Curious Ears hadden.

Ons uitgangspunt is dat we graag naar kinderen, naar mensen kijken zoals die cursus in de sportschool dat doet: lichaam en geest. En ook de ziel, graag zelfs. Hoofd, hart en handen. Als mensen leren, is het niet hun hoofd dat leert, en het is niet met het hoofd dat ze leren. Leren, zeggen we, is zintuiglijk-belichaamd en gesitueerd-materieel. Cognitie moet je breed zien, zoals in de ideeën over 4E-cognitie: embodied, embedded, enactive, extended. Belichaamd, gesitueerd in de wereld, in interactie met de wereld, verspreid in de wereld zelfs.

De mogelijkheden van kunst

De essentie van onderwijs is dat we mensen ontwikkelingsmogelijkheden willen bieden. Wij proberen vanuit de diverse kunsten te onderzoeken hoe we mensen ontwikkelingsmogelijkheden kunnen bieden waarin lichaam, geest en ziel worden aangesproken. De kunsten (muziek, dans, drama, beeldende kunst, film, literatuur, poëzie) zijn daarvoor heel geschikt. Daar gaat het immers vaak om maken, om doen, om voelen, om waarderen, om geraakt worden. En tegelijkertijd wel degelijk ook om kennis, soms zelfs in heel traditionele zin: kennis van tradities, kennis van gereedschap, kennis van materiaal.

Er is één project dat misschien wel de essentie pakt van deze opvatting van Curious Minds. Dat is het project waarin we kijken of we op een andere manier muziekles kunnen geven aan ‘kinderen op de vlucht’. Kinderen met een vluchtelingenachtergrond spreken vaak heel verschillende talen, vaak nog niet Nederlands, en komen uit werelden die wij nauwelijks kennen. Hoe geef je aan een groepje van zulke kinderen, bijvoorbeeld in een basisschool voor nieuwkomers, muziekles?

Essentieel daarin is dat we de kinderen benaderen via muzikaal spel. In de ruimte staan heel veel verschillende muziekinstrumenten, en er zijn materialen aanwezig waarmee je je eigen ruimte kunt vormgeven – kussentjes, een tent. In plaats van werken met een vooraf bedacht lesplan, een duidelijk lesdoel, en een centrale docent, mogen kinderen gewoon gaan spelen. We kijken wat er gebeurt, en sluiten daarbij aan. Taal kan niet of nauwelijks worden ingezet. We moeten het doen met bewegingen, met gezichtsuitdrukkingen, met de ruimte die er is, met het materiaal dat er is en dat door de leerlingen wordt gebruikt. En zo ontstaat er, vanuit wat er is, een gezamenlijk vormgegeven les.

En soms, soms doen kinderen gewoon even niets, zijn ze even niet nieuwsgierig. Omdat ze het niet willen, of niet kunnen, of omdat het fijn is even niets te hoeven. En ook dat mag dan een plaats in de les hebben.

Nieuwsgierige docenten

We zien deze les niet alleen als een les die bedoeld is voor een heel specifieke context. Er zitten elementen in die in elke les, ook als het geen kunstles is, gebruikt kunnen worden. De ruimte zo inrichten dat die spel en creativiteit stimuleert. Uitgaan van wat kinderen meebrengen en wat ze zelf doen, en daarop voortbouwen. En als docent: heel goed kunnen kijken en luisteren en ruiken en voelen, en op basis daarvan een les bij elkaar improviseren. Docenten die dus net zo curious moeten zijn als hun leerlingen.

Op het platform edusources staat mijn artikel waarin ik beschrijf hoe we de afgelopen jaren gewerkt hebben aan het vertalen van de Curious Minds-benadering naar de kunsteducatie. Daar gaat het bijvoorbeeld ook uitgebreid over het woord ‘talent’ in ‘Talentenkracht. Dat is, net als Mind, een weerbarstig woord dat vruchtbare én minder vruchtbare interpretaties kent. Op onze website vind je informatie over alle onderzoeksprojecten die we doen. Inclusief de projecten Curious Hands en Curious Ears. En ook over een project dat Curious Teachers heet. Want als we iets nodig hebben, dan is het dat wel: nieuwsgierige leerkrachten.

Lees het artikel 'Over Talentenkracht en idiocultuur in de kunsteducatie' op edusources

De blogs komen voort uit onze Curious Minds community op edusources – hét platform voor open leermiddelen. Hier brengen we acht jaar onderzoek samen tot een duurzame bron van kennis en inspiratie, voortgekomen uit intensieve samenwerking tussen onderzoekers en onderwijsprofessionals.

Ga naar de Curious Minds-community