Zonder studenten zou er geen vadervleugel zijn

In Nederland hebben naar schatting zo’n 25.000 kinderen een ouder die vast zit. Een deel van deze gedetineerden zit op de vadervleugel, een speciale afdeling in de PI voor vaders. In gevangenissen waar een vadervleugel is, is ook een gezinskamer waar kinderen hun vader kunnen bezoeken. Meer contact beperkt detentieschade bij kinderen, dringt recidive terug en geeft vaders een realistischer beeld van de gezinssituatie na detentie. Duidelijk is dat het concept goed werkt: in juni 2023 werd er een derde vadervleugel geopend in Noord-Nederland: Norgerhaven in Veenhuizen. De studenten van de Hanzehogeschool en de RuG, die een belangrijke rol bij hebben gespeeld en spelen bij de totstandkoming van de vadervleugel, waren daar natuurlijk bij.

Praktijkproducten studenten vormen de basis

Oorspronkelijk komt het idee voor de vadervleugel uit HMP Parc Prison, Bridgend, Wales, waar goede resultaten werden behaald met een speciale afdeling voor vaders binnen de gevangenis. Petrick Glasbergen van de Hanzehogeschool en diverse professionals uit het werkveld gingen er zelf kijken en kwamen vol inspiratie terug. Er werd verder onderzoek gedaan naar wat er allemaal nodig was om ook in Nederland tot een dergelijke opzet te komen en daar werden ook studenten bij ingezet. Stagiaires van de Hanzehogeschool hebben eerst in Parc Prison stagegelopen, waarna ze de tweede helft van hun stage in PI Veenhuizen of PI Leeuwarden doorbrachten. Na jaren voorbereiding werden in 2018 de eerste vadervleugels geopend in Veenhuizen, Esserheem en in Leeuwarden.

Hanzeonderzoeker Simon Venema doet zijn PhD-onderzoek naar de vadervleugel, dat hij later dit jaar hoopt af te ronden. Zijn onderzoek kan een fundament leggen onder de gezinsbenadering in Nederland. Hij werkt samen met studenten van de Hanzehogeschool en de RuG, die betrokken zijn bij zowel het onderzoek als bij het ontwikkelen van de praktijkproducten die het fundament vormen van de vadervleugel. Simon maakt vanuit zijn promotieonderzoek deel uit van de IWP Gezinsbenadering.

Training om zoveel mogelijk uit de vadervleugel te halen

Als een vader in de gevangenis in aanmerking komt voor de vadervleugel, krijgt hij een training. Vóór het zover is wordt er gekeken naar het soort delict dat hij heeft gepleegd en ook belangrijk is of de moeder toestemming geeft. En als de vader wordt geselecteerd om mee te doen aan het project, wordt hij daar goed op voorbereid. Dit gebeurt door trainingen zoals ‘Vaders in de vaderrol’ en ‘Terugkeer in het gezin’ die werden ontwikkeld door studenten van de Hanzehogeschool en de Rijksuniversiteit Groningen. Binnen de IWP werkten ze o.a. samen met de professionals van Gezinsbenadering in de PI Veenhuizen. Hanze studente Toegepaste Psychologie Fardau van der Mark ging er het afgelopen schooljaar mee aan de slag. Fardau: ‘De training heeft als doel vaders voor te bereiden op hoe ze hun rol als vader weer kunnen oppakken in detentie en hoe ze het meeste uit de vadervleugel kunnen halen. In principe waren de trainingen er al, ontwikkeld door studenten die voor mij kwamen. Het is de bedoeling dat het product, zoals we de training noemen, daarna verder wordt uitgewerkt. Ik ben dus in gesprek gegaan met de professionals van de PI Veenhuizen en zo hebben we de training in co-creatie geoptimaliseerd. We kijken dan naar wat er ligt, wat al werkt en wat beter kan. Als de training dan zo goed als klaar is, gaan we die uittesten in de praktijk. Daarvoor ben ik verschillende keren in Esserheem geweest om met gedetineerden te praten. Zo hebben we de training getest met vier vaders van de vadervleugel. Je krijgt dan directe reacties en feedback. Op deze co-creatie manier kom je tot een goed product, waarvan je weet dat het gaat werken.’ 

Onze producten geven de kinderen houvast

Studentes Kyra Ferbeek (Toegepaste Psychologie, Hanzehogeschool) en Petra de Raad, (Clinical Forensic Psychology & Victimology, RuG) gingen net als Fardau regelmatig naar de PI in Veenhuizen om te werken aan de verdere ontwikkeling van andere producten die daar gebruikt worden. Kyra schrijft haar scriptie over de terugkeer naar de kinderen na detentie, waarvoor ze, naast een breed scala aan professionals, ook verschillende vaders interviewde. Kyra: ‘Er zijn twee pijlers waar ze rekening mee moeten houden. De eerste is de bewustwording dat het gezin doorgaat terwijl zij vast zitten. De situatie verandert en je kunt straks niet zomaar terug. De andere is de structuur die de gevangenis biedt. In een gezin zijn er veel meer prikkels dan in het geordende leven in de PI en het is goed je daar van bewust te zijn.’

Petra de Raad werkte aan een boekje met beschrijvingen en foto’s van de gevangenis, de omgeving en de cellen waar de vaders zitten. Dit krijgen de kinderen thuis toegestuurd als voorbereiding op hun eerste bezoek. Petra: ‘Ook hebben we een doorlooproute gemaakt binnen de PI voor de kinderen, waarin duidelijk wordt aangegeven hoe ze bij hun papa moeten komen. Met name zo’n eerste keer in de gevangenis kan behoorlijk intimiderend zijn voor een kind. Dan is het fijn dat ze zich al een beetje kunnen voorbereiden met zo’n boekje. En in de gevangenis zelf geeft de route hun een beetje houvast.’

Doel is dat de vadervleugel overheidsbeleid wordt

In totaal zijn er vanaf het begin van de vadervleugel 180 studenten van verschillende disciplines, grotendeels van de Hanzehogeschool, bij betrokken geweest. Ze komen bijvoorbeeld van de opleidingen Toegepaste Psychologie; Communication & Multimedia Design; Sociaal Juridische Dienstverlening, Social Work en van de RuG en worden ondersteund vanuit het lectoraat Verslavingskunde & Forensische Zorg door lector Eric Blaauw en onderzoekers Petrick Glasbergen en Simon Venema.

Een belangrijk onderdeel van de borging en communicatie van het wetenschappelijk en het praktijkgerichte onderzoek is de website www.gezinsbenadering.nl. Deze is ontwikkeld door een student CMD. Hierop worden alle producten, zoals wetenschappelijke artikelen, onderzoeksrapporten, modellen, posters, werkboekjes, workshops en trainingen over gezinsbenadering geplaatst. Allemaal gericht op de verbinding tussen vader en kind, het kindvriendelijk maken van gevangenissen en de uiteindelijke re-integratie van de gedetineerde. Door presentaties aan andere gevangenissen en aan de politiek hopen we dat er een 'olievlek' ontstaat, zodat elke gevangenis in Nederland iets gaat doen om de kinderen van hun gedetineerden te ondersteunen. De IWP gaat sowieso nog twee jaar verder met als doelstelling dat dit landelijk beleid wordt. Daar zullen meerdere PI’s en uiteraard weer veel studenten bij betrokken worden.

Projectleider Petrick Glasbergen: ‘De studenten hebben een cruciale rol gespeeld bij de ontwikkeling van het gezinsprogramma. De data die ze hebben opgehaald voor de artikelen en de producten die ze in co-creatie met de doelgroep, professionals en onderzoekers hebben gemaakt vormen een fundament onder het project. Je kunt dus wel zeggen dat hun creativiteit en ideeën de vadervleugel mede hebben gemaakt tot wat die is. De professionals van Gezinsbenadering in Esserheem en Norgerhaven zijn erg blij met de studenten. Zonder hen zou er geen dataverzameling zijn, geen producten en geen ontwikkelgerichte gezinsbenadering, dus eigenlijk ook geen vadervleugel.'

De studenten werken allemaal aan hun individuele onderzoek, maar wisselen onderling ook veel informatie en praktijkervaringen uit. Met elkaar, maar ook met de studenten van vorige semesters. Ze hebben bijvoorbeeld gebruik gemaakt van elkaars onderzoeken en literatuurlijsten, en ze steunden en motiveerden elkaar als het eens wat minder lekker liep. Fardau: ‘Elk semester komen er nieuwe studenten, allemaal weer met een frisse blik, en dat is goed.’ Met deze creatieve kruisbestuiving zorgen de studenten voor impact in de vorm van informatie en producten, maar ook voor innovatiekracht binnen de Penitentiaire Inrichting en een cultuurverandering. De manier waarop deze IWP vervlochten is met de praktijk is in lijn met de onderwijsvisie van de Hanzehogeschool. Tegelijkertijd is het een unieke plek binnen het internationale gevangenislandschap. Niet voor niets won de samenwerking de Prison Achievement Award in 2022.

De vaders zijn de ervaringsdeskundigen

De vadervleugel laat een mooie wisselwerking zien tussen de praktijk, onderzoek en onderwijs. ‘Onze gesprekken met de vaders in de vadervleugel waren cruciaal, vertelt Kyra. ‘Zij zijn uiteindelijk de ervaringsdeskundigen. Door hun verhalen konden we beter begrijpen hoe ingewikkeld het is om vader te zijn in de gevangenis en dat heeft ons heel erg geholpen.’
‘We hebben ook veel gebruik gemaakt van het onderzoek van Simon,’ vult Petra aan. ‘Van hem kregen we veel bronnen en zijn onderzoek gaf ons veel inzichten. Omgekeerd heeft hij ook ons werk weer kunnen gebruiken voor zijn onderzoek. En op deze manier kun je elkaar helpen.’

De studentes bezochten de PI Esserheem regelmatig om te praten met de gevangenen. ‘Je weet niet altijd wat mensen gedaan hebben, vertelt Fardau, ‘maar soms vertellen ze het uit zichzelf. Veel mensen hebben het idee dat je niet gewoon met een gedetineerde kunt praten, maar ik heb me daar nooit onveilig gevoeld. Iedereen was altijd heel open. Vaak was het zo van, ‘wil je m’n cel nog even zien?’