Gemeenten als scharnier in de energietransitie: van beleid naar actie

Gemeenten spelen een sleutelrol in de energietransitie, maar hoe houden zij het tempo vast en hoe krijgen zij de samenleving mee? Die vraag stond centraal tijdens de paneldiscussie ‘Gemeenten als scharnier in de energietransitie’ op het New Energy Forum op 19 juni. Onder leiding van Ronald Peeks en Wim Elving van de Hanze deelden vertegenwoordigers van de gemeenten Assen, Ameland, Groningen en Ooststellingwerf hun visie, ervaringen en dilemma’s.

Gemeentelijke ambities

De panelleden trapten af met hun gemeentelijke ambities. Opvallend was de intrinsieke motivatie die overal doorschemert. Ameland wil koploper zijn op het gebied van duurzame elektriciteit en warmte, en betrekt inwoners daar al sinds 2007 actief bij. “We organiseren informatieavonden in het café, niet in het gemeentehuis,” aldus Luc van Tiggelen van de Gemeente Ameland.
Ooststellingwerf laat weten voortvarend op weg te zijn naar CO₂-neutraliteit in 2030, vanuit een duidelijke overtuiging. “We zijn geen doorgeefluik van Den Haag maar doen het echt vanuit eigen motivatie,” stelt Lisa Adema van de Gemeente Ooststellingwerf.
Annette Doorduin van de Gemeente Assen vertelt dat de gemeente werkt via zes pijlers aan de warmtetransitie, gevolgd met een energiedashboard dat elke twee jaar wordt geëvalueerd.
Groningen mikt op CO₂-neutraliteit in 2035. “Maar dat lukt alleen als we het samen doen: inwoners, bedrijven en kennisinstellingen,” aldus Jan-Willem Brontsema.

Regie pakken én zichtbaar maken

Een prikkelende stelling luidde: ‘Gemeenten beseffen zichzelf onvoldoende welke belangrijke regierol zij kunnen hebben in de verduurzaming van de samenleving.’ De reacties waren eensgezind: die bewustwording is er zeker, maar inwoners zien het lang niet altijd.
“Het is belangrijk om daadwerkelijk achter de voordeur te komen,” aldus Adema, “en daarbij een brug te slaan met het sociaal domein.”
Van Tiggelen benadrukt dat inwoners op Ameland juist verwachten dat de gemeente het voortouw neemt: “Mensen hebben juist informatie van de gemeente nodig om stappen te maken.”

Verkokerde organisaties en trage wetgeving

De interne organisatie blijkt soms een obstakel. Brontsema ziet in Groningen nog verkokering, maar ook oplossingen: “Onder de noemer Duurzaam Groningen bundelen we thema’s als energie en mobiliteit. De inwoner ziet geen afdelingen, die wil gewoon duidelijkheid.”
Naast organisatorische uitdagingen kwamen ook externe belemmeringen aan bod, zoals personeelsgebrek, wantrouwen richting overheden en het trage, wispelturige beleid vanuit Den Haag. “Wij trekken ons daar niet zoveel van aan,” zegt Van Tiggelen. “Als Gemeente Ameland willen we koploper zijn en daar houden we ons aan vast.”

Communicatie: weten wat er leeft

Een essentieel thema is de communicatie met inwoners. De boodschap: maatwerk is noodzakelijk.
“In Groningen verschilt de aanpak per wijk,” zegt Brontsema. “Je moet echt weten wat er plaatselijk speelt.”
Ook Assen herkent dit: “Herhaling is belangrijk. Mensen zijn vaak nog onwetend en je moet weten wat hen tegenhoudt,” vertelt Annette Doorduin.

Samenwerking als sleutel

De discussie liet zien dat gemeenten veel kennis, energie en betrokkenheid in huis hebben. Maar het tempo van de energietransitie vraagt om meer samenwerking, binnen gemeenten, met bewoners én met kennisinstellingen zoals de Hanze.
Wim Elving sluit af met een heldere oproep: “De gemeente is een cruciale schakel. Laten we de landelijke overheid aansporen tot actie. Het centrale thema van het New Energy Forum is ‘DOEN’. Als Hanze hebben we twee waanzinnig leuke projecten uitgevoerd in samenwerking met gemeenten. Er zit veel energie in gemeenten en er zijn nog veel mogelijkheden om samen uitdagingen als deze aan te gaan.”
 

Over het project DuurzaamDuurzaam

In het project Duurzaam Duurzaam werken de Hanze (lectoraat Marketing en Ondernemen) en de Hogeschool van Amsterdam (Centre for Market Insights en het Lectoraat Psychologie voor een Duurzame Stad) samen met vier gemeenten aan het ontwikkelen van praktische tools voor gedragsbeïnvloeding. Voor elke gemeente werd een specifiek duurzaamheidsprobleem onderzocht, zoals mobiliteit, energie, waterbeheer of duurzame voeding. Door middel van experimenten met verschillende communicatiemethoden is inzicht verkregen in wat het beste werkt om inwoners te stimuleren tot duurzaam gedrag. Dit heeft geresulteerd in een interventiewijzer dat gemeenten helpt om effectiever beleid te maken. De interventiewijzer wordt op 18 september gepresenteerd tijdens een slotevent.

Over het project Mobisitie

Het Entrance project Mobisitie richt zich op het verbeteren van duurzame mobiliteit in plattelandsgemeenten, met behoud van leefbaarheid en bereikbaarheid. In samenwerking met de gemeenten Ameland, Ooststellingwerf en Westerkwartier wordt onderzocht hoe gemeenten beter beleid kunnen maken ondanks beperkte informatie. Een belangrijke rol is weggelegd voor bewonersparticipatie, omdat mobiliteitsgedrag van inwoners centraal staat. In het project is een digitale applicatie ontwikkelt (Ecomobi) dat ambtenaren ondersteunt bij beleidsvorming. Deze tool bundelt en analyseert bestaande data en vertaalt dit naar concrete inzichten. Daarmee helpt het gemeenten om effectiever te communiceren en bewoners te betrekken bij mobiliteitsvraagstukken.