Op naar de stembus! Lector Pim Valentijn over het zorgstelsel

Op 29 oktober gaan we voor de derde keer in vijf jaar naar de stembus om een nieuwe volksvertegenwoordiging te kiezen. Het is de laatste ministersploeg niet gelukt om orde op zaken te stellen en oplossingen aan te dragen voor de uitdagingen waar Nederland voor staat. Daarom vragen we vier deskundigen binnen de Hanze hoe zij denken dat er gehandeld moet worden op een aantal prangende zaken. #2 – Wat zou Pim Valentijn, lector Waardegedreven Zorg, het nieuwe kabinet adviseren?

Tekst: Loes Vader 

Stel jij bent na de formatie de nieuwe minister van Volksgezondheid. Wat zou je veranderen om de zorg betaalbaar, voor iedereen toegankelijk en van goede kwaliteit te maken? 
“Wat ik zou doen is tweeledig. Als eerste zou ik alle huidige akkoorden – zoals IZA (Integraal Zorg Akkoord), GALA (Gezond en Actief Leven Akkoord) en WAZO (Wet Arbeid Zorg) – per direct stopzetten. Dat zijn plakbandakkoorden. In plaats daarvan zou ik alles onderbrengen in één Deltaplan Gezondheid. Daarnaast zou ik wetgeving invoeren waarin de Zorgverzekeringswet, Wet Langdurige Zorg en WMO bij elkaar worden geschoven. Nu is er te veel versnippering in uitvoering, toezicht en beleid.  

“Je hebt in de zorg verschillende stelselwetten: de Zorgverzekeringswet, de Wet Langdurige Zorg en de WMO, de Wet maatschappelijke Ondersteuning. De eerste twee vallen onder het Ministerie van Volksgezondheid, de WMO onder de gemeenten. Daar begint de versnippering al. Toezicht is ook verdeeld: de Nederlandse Bank en de Nederlandse Zorgautoriteit kijken naar de financiën, de Inspectie voor Gezondheidszorg naar de kwaliteit. Deze instanties praten niet met elkaar. Daarbovenop heb je verschillende zorginkopers: verzekeraars, zorgkantoren en gemeenten. Als burger ervaar je die fragmentatie direct. Om dat tegen te gaan zijn er akkoorden gesloten zoals het Integraal Zorgakkoord en andere hervormingsagenda’s. Dat leidt vooral tot meer bureaucratie, consultants en verspilling, maar lost het probleem niet op. Daarom zeg ik: kap ermee en bundel alles in een Deltaplan. Het geld klotst nu nog tegen de plinten, maar dat is geen houdbare situatie. We willen ook meer uitgeven aan bijvoorbeeld defensie. De overheid dijt alleen maar uit. Er zullen keuzes gemaakt moeten worden.” 

“Ik zou zeker gaan sturen op verspilling, die we in Nederland heel slecht in zicht hebben. Concreet: complexe patiënten krijgen vaak te maken met dubbeldiagnostiek. Als iemand van een streekziekenhuis naar een academisch ziekenhuis gaat, moet er opnieuw bloed worden geprikt en onderzoek worden gedaan. Ook zie je bij kwetsbare ouderen polyfarmacie, waarbij verschillende artsen medicatie voorschrijven die elkaar tegenwerken. Dat leidt weer tot ziekenhuisopnames. Het probleem is dat iedereen in silo’s langs elkaar heen werkt. In de politiek worden nauwelijks fundamentele keuzes gemaakt. Men focust op cosmetische thema’s zoals het eigen risico. Dat is stemmentrekkerij, dat kost miljarden maar levert letterlijk niets op. We zijn bezig met pleisters plakken, terwijl de fundamentele problematiek blijft liggen. 

“Als minister zou ik dit via een Deltaplan aanpakken en tegelijk regionaal en landelijk verspilling inzichtelijk maken en terugdringen. We hebben een collectieve verantwoordelijkheid om de voorzieningen op peil te houden.”  

Kun je concrete oplossingen uit jouw praktijk van onderwijs en onderzoek noemen die hieraan bijdragen?  
“Dat vind ik een lastige vraag. Ik kan natuurlijk prima onderzoek doen binnen zo’n project en daar subsidie voor krijgen, maar ik weet dat ik dan in een circus fungeer dat niets fundamenteel gaat oplossen. Ik wil studenten graag breder opleiden: niet alleen vakinhoudelijk, maar ook in het bredere perspectief van het ecosysteem van zorg. Ik heb tien jaar onderzoek gedaan waarin ik heb aangetoond dat integraal organiseren en werken in zorgnetwerken leidt tot lagere kosten, meer gezondheid en betere kwaliteit. Maar die kennis raakt de praktijk en het beleid nauwelijks. Ik kan meegaan in die subsidiegekte, maar dan doe ik mee aan iets waar ik fundamenteel op tegen ben. Ook in een organisatie als de Hanze is dat ingewikkeld. Vanuit historie wordt er heel smal naar de rol van professionals gekeken. Ik vind dat studenten breder moeten worden opgeleid, zodat ze ook meer carrièreperspectief krijgen. Dat gaat nu traag en stroperig. Dat vind ik jammer.” 

Met welke vraagstukken en uitdagingen kan het nieuwe kabinet bij jou aankloppen? 
“Als ze echt de stelselproblematiek willen aanpakken: hoe organiseer je de zorg integraal, hoe leg je verspilling bloot en hoe stem je beleid daarop af? Dan mogen ze me midden in de nacht bellen. Het gaat erom om goed beleid te vertalen naar uitvoerbare praktijk. Daar gaat het nu mis. We moeten weg uit eindeloos subsidiëren en pappen en nathouden. Als ze daar echt iets anders in willen, dan wordt het interessant.” 

Welke uitdaging zou jij morgen willen aangaan om echt het verschil te maken? 
“Stelselverandering is groot en meeslepend, dat los je niet morgen op. Maar je kunt morgen beginnen met verspilling inzichtelijk maken. Waar lekt het geld en de energie bij mensen weg? Zo simpel is het. We weten dat in 2020 zo’n 32 miljard euro is verspild in de zorg, ongeveer een kwart van de totale uitgaven. Het feit dat dit alleen maar een schatting is, laat zien dat we het niet transparant genoeg hebben. Als je dit zichtbaar maakt, kun je verbeteren. Dat doet misschien pijn in verdienmodellen, maar het is noodzakelijk. Daar kun je morgen in de regio Groningen al mee beginnen.” 

Samenwerken aan gezondheidswinst – lectorale rede Dr. Pim P. Valentijn 
Blog Pim Valentijn: Stop de pleisterakkoorden, start het groot onderhoud