‘Wat je zelf kunt doen, moet je gewoon zelf doen’

ZuidOostZorg is een zorgorganisatie voor ouderen, met 14 locaties in Friesland. Verpleeghuis Neibertilla in Drachten is met afstand de grootste. Het is een dorp op zich: er worden verschillende vormen van geriatrische zorg aangeboden. Uitgangspunt is dat de ouderenzorg er op gericht is om mensen te helpen zichzelf te blijven. “Jij zou het ook raar vinden als ik plotseling je mond afveeg nadat je een slok koffie hebt genomen.”

Neibertilla is een fris ogend en groot complex, dat niet direct doet denken aan een verpleeghuis. In de ontvangsthal zitten twee studenten vrolijk met elkaar te praten. Een derde buigt zich over zijn telefoon. Een oudere mevrouw met een rollator kijkt niet op of om, als ze naar de uitgang loopt. “We hebben hier alle vormen van ouderenzorg onder één dak,” vertelt Grietje Kooistra, verpleegkundige Gerontologie en Geriatrie (HBO-VGG). “Mensen herstellen hier van een botbreuk of infarct, maar we bieden ook zorg aan mensen in de laatste fase van hun leven.” Verreweg de meeste zorg is kortdurend, vertelt Kooistra, maar er zijn ook appartementen ingericht voor mensen die niet meer thuis kunnen wonen. “We houden onze cliënten natuurlijk het liefste thuis. Pas als het thuis echt niet meer gaat, kunnen ze hier terecht.”

Zelf doen

In de fitnessruimte trapt een oudere mevrouw op een hometrainer en aan de andere kant van de hal speelt een groep mensen een spel met een bal. We lopen naar de afdeling Neurorevalidatie, waar mensen herstellen van, bijvoorbeeld, een herseninfarct. Er is een huiskamer ingericht en er zijn sobere kamers waar cliënten tijdelijk verblijven. “Hier woon je ook niet,” vertelt Kooistra. Ze weet dat het streng klinkt, maar het heeft een doel. “Alles in deze afdeling is gericht op herstellen. Je moet hier niet willen blijven,” vertelt ze. Om het herstel te bevorderen worden cliënten aangemoedigd zoveel mogelijk zelf te doen. Boven het ontbijtbuffet hangt een instructie: cliënten mogen zichzelf bedienen en ze worden gevraagd om de afwas zelf weg te brengen. 

Gerontoloog Hans Drenth sluit zich er volmondig bij aan. Als lector bij het lectoraat Healthy Ageing, Allied Health Care and Nursing houdt hij zich bezig met kortdurende zorg en interprofessionele samenwerking rondom kwetsbare ouderen. “Bij het woord ‘verpleeghuis’ wordt vaak gedacht aan mensen die van begin tot eind verzorgd worden,” vertelt hij. “Maar dat concept is niet alleen onhoudbaar, het draagt ook niet bij aan het verbeteren of behouden van hun zelfstandigheid en eigen regie.” Hij glimlacht: “Jij zou het ook raar vinden als ik plotseling je mond afveeg nadat je een slok koffie hebt genomen. Daar heb je helemaal geen hulp bij nodig. Wat je zelf kunt doen, moet je gewoon zelf doen. Zo helpen we mensen zichzelf te blijven”  

De verpleeghuiszorg is dus aan het veranderen, legt Drenth uit. De focus komt steeds meer te liggen op langer thuis wonen en minder snel aanspraak maken op verpleegzorg. Om die overgang in goede banen te leiden is kennis en onderzoek nodig. Daarom wordt er intensief samengewerkt met de Hanze. Bij ZuidOostZorg werken Hanze-studenten en onderzoekers aan zaken die elke dag spelen op de werkvloer. Zo ontstaat er een verbinding tussen praktijk, onderzoek en onderwijs, waarmee kan worden ingespeeld op de uitdagingen waarmee de ouderenzorg de komende jaren te maken krijgt.  

Speurneus

Als we verder wandelen, loopt een meneer naar ons toe. “Ha, Jan!” roept Kooistra enthousiast. “Hoe gaat vandaag?” Antwoorden lukt hem niet, maar breed glimlachend drukt Jan zijn duim en wijsvinger op elkaar: het gaat prima. Glimlachend kijkt Kooistra hem na. “Mensen denken vaak dat ouderenzorg saai is, omdat het over oud gaat. Maar voor een verpleegkundige is ‘oud’ juist interessant. Ze legt uit: “Iedereen kan vallen. Maar als een ouder iemand valt, is er vaak meer aan de hand. Een val kan bijvoorbeeld het gevolg zijn van een onderliggend hartprobleem of een gebrek aan spierkracht. Gebrek aan spierkracht kan weer komen door ondervoeding en die ondervoeding kan misschien wel iets te maken hebben met dementie.” Ouderenzorg is dus eigenlijk een soort detectivewerk. Ze lacht: “Met mijn speurneus zoek ik uit wat er écht met iemand aan de hand is.”

Drenth knikt instemmend als hij Kooistra hoort vertellen over haar ‘detectivewerk’. “Ouderenzorg is niet voor niets een specialisatie,” vult hij aan. “Je hebt te maken met oudere mensen, die meestal meerdere ziektebeelden hebben en vaak kwetsbaar zijn. Bovendien spelen psychosociale of cognitieve problemen ook vaak een rol. De problematiek is dus heel divers en het presenteert zich zelden zoals het in de boekjes staat.”

Mensen wassen en kousen aantrekken?

We lopen richting de appartementen waar mensen wonen die continu zorg nodig hebben. Het is een lichte omgeving, die uitkijkt op een binnenplaats. Er staan bakken waar groenten in groeien en er is een omheinde weide met geitjes. Aan een tafel in een hal zitten enkele bewoners. Sommigen beschilderen plantenbakjes en er staat een sjoelbak op tafel. Eén van de cliënten aarzelt als ze de fotografe ziet. Niet omdat ze zelf niet op de foto wil, maar ze is helemaal niet tevreden over haar schilderwerk, zegt ze. Jannick Oosterhoff, verpleegkundige in opleiding, is aangesloten bij de rondleiding. Hij kijkt glimlachend toe. Hij heeft geen seconde getwijfeld of hij de ouderenzorg in zou gaan, vertelt hij. “Het heeft te maken met kwetsbaarheid. Mensen zijn altijd blij met je,” zegt hij terwijl één van de andere inwoners de sjoelstenen behendig over de sjoelbak begint te schuiven.

“De ouderenzorg heeft nog altijd te maken met het stigma van ‘mensen wassen en kousen aantrekken, verzucht Oosterhof, “terwijl dat zo’n klein deel is van je dagelijkse werk. Hoeveel tijd van je dag besteed je zelf aan wassen en aankleden?” Het grootste deel van zijn werkdag bestaat uit observatie, overleg en gesprekken, met collega’s én cliënten. “Ik vraag me altijd af wat gezondheid is,” vertelt hij. “Behandel ik iemand omdat ik weet dat diegene er baat bij heeft óf luister ik naar de cliënt, die iets anders wil? Als zorgprofessional weet ik welke weg je beste kunt bewandelen, maar je moet ook rekening houden met wat de zorgdrager daarvan vindt. Het is de uitdaging om er samen uit te komen.”

Samen doen

‘Samen doen’: de woorden vallen vaak tijdens de gesprekken. Ook Grietje Kooistra benadrukt hoe belangrijk ‘samen’ doen’ is in de ouderenzorg. Ze doelt niet alleen op inspraak bij een behandeling, maar óók op de maatschappelijke uitdagingen. “Bejaardenhuizen vingen veel van de problemen op waar we nu tegenaan lopen: huisvesting van ouderen, doorstroming op de woningmarkt en het tegengaan van vereenzaming.”  Daarom is het belangrijk om goed na te denken over hoe je ouderenzorg inricht. Ze wijst om zich heen. “Hier worden niet alleen mensen verpleegd, maar er is ook een gezondheidsplein waar de hele buurt gebruik van kan maken, er wordt onderzoek gedaan én er worden mensen opgeleid. Daarmee is er de verbinding met de directe omgeving én met de mensen die het werk straks gaan doen. We doet het samen.”

“Er komen steeds meer ouderen, die ook steeds ouder worden,” vult Hans Drenth aan. “En dat wordt gebracht alsof er een tsunami aan ellende op ons afkomt.” Hij is even stil. “Eigenlijk verbaast me dat enorm. Het is maar net hoe je er in staat. Werken met ouderen heeft mijn leven enorm verrijkt.” Dan zegt hij bevlogen: Wij willen allemaal oud worden en jij wilt later ook goed en met respect behandeld worden. We moeten de ouderenzorg maar eens uit het verdomhoekje halen.” Er wordt instemmend geknikt. Ondertussen vliegen de sjoelstenen door de sjoelbak en kijkt de mevrouw die zo ontevreden was over haar beschilderde plantenbakje nieuwsgierig naar de foto die van haar is gemaakt. 

ZuidOostZorg en de Hanze werken samen aan de transitie van de ouderenzorg

Om kwetsbare ouderen ook in de toekomst goede zorg te kunnen blijven bieden moet er een nieuwe generatie zorgmedewerkers worden opgeleid. Ook is er onderzoek nodig op het snijvlak van zorg, welzijn, behandelvormen en technologie. Daarom wordt bij ZuidOostZorg gewerkt in interprofessionele leergemeenschappen, waarin onderzoekers en studenten van de Hanze en zorgprofessionals van ZuidOostzorg van en met elkaar leren. Hanze-studenten gaan bij ZuidOostZorg aan de slag op een plek waar ze gezien en gehoord worden én waar ze zelf het verschil maken door te werken aan vraagstukken uit de dagelijkse praktijk.