Architectuur als derde huid: Andrea Möhn onderzoekt de kracht van humane ontwerpen

Tekst: Loes Vader

Wanneer Andrea Möhn over haar vak praat, lichten haar ogen op. “Vanaf mijn negende weet ik dat ik architect wil worden. Dat ben ik nu dertig jaar, waarvan ruim 27 jaar zelfstandig, met mijn eigen bureau in Rotterdam”, vertelt ze. Oorspronkelijk komt Andrea uit Duitsland. Ze studeerde in aan de universiteit Stuttgart en kwam via een Erasmusbeurs naar Delft waar ze verliefd werd op Nederland en de Nederlanders. Ze geeft les aan de Academie voor Bouwkunst in Rotterdam en aan de TU Delft én ze geeft wereldwijd lezingen over humane architectuur.

Veranderingen teweegbrengen

Andrea bleef in Nederland. In die keuze ligt ook de kiem van haar missie: architectuur inzetten om écht verschil te maken in het leven van mensen. Andrea: “Ik voel me hier ongelooflijk thuis en ik kan hier alles ontwikkelen waar mijn hart voor klopt: als architect veranderingen teweegbrengen in de gezondheidszorg, vooral voor de meest kwetsbare mensen.”

Die drijfveer is persoonlijk. Haar vader verloor op jonge leeftijd een been. “Dat was een cruciaal moment. Als gezin leerden we omgaan met zijn handicap, en die volkomen vanzelfsprekend te integreren. Ik denk dat daar mijn gevoeligheid, voor wat de fysieke omgeving met mensen doet, vandaan komt. Hoe ruimte invloed heeft op gedrag, op emoties, op welzijn. En wat voor een impact je daarmee kunt maken.”

Van ervaring naar missie

Na ruim dertig jaar ervaring is Andrea sinds kort opnieuw student: ze begon aan een Professional Doctorate (PD), een nieuw promotietraject in het hbo gericht op praktijkverandering. Ze voert dit traject uit onder begeleiding van Mark Mobach, lector Facility Management en Aly Waninge, lector Participatie en gezondheid van mensen met een verstandelijke en visuele beperking. “Ik doe geen theoretisch onderzoek zoals een PhD,” legt Andrea uit. “Het gaat erom dat je in de praktijk verandering teweegbrengt. Je leert naast je rol als onderzoeker, ook die van praktijkveranderaar, innovator en professional. Dat maakt het zo bijzonder.”

Andrea twijfelde niet lang toen de PD op haar pad kwam. “Mensen zeiden al jaren: Je moet eens opschrijven wat je doet en hoe het werkt. Wat jij met je projecten hebt bereikt - gedragsverandering door architectuur - is precies wat je met een PD kunt onderzoeken en thematisch kunt vastleggen. Ik gaf al lezingen en workshops, maar ik wilde ook een methodiek ontwikkelen die toegankelijk is voor architecten en zorgverleners, zodat meer mensen ermee kunnen werken.” Ze noemt het humane architectuur: ontwerpen vanuit wie iemand écht is en wat diegene écht nodig heeft. Ontwerpen vanuit waarneming.

Het verhaal van Dolf

Een van de ervaringen die haar pad voorgoed veranderde, is het project Dolf’s Room. Andrea: “Als architectenbureau hadden we al veel projecten gedaan voor mensen met een verstandelijke beperking. Op een gegeven moment kwam Stichting Ipse de Bruggen naar ons toe met de vraag: we weten niet hoe jullie het doen, maar jullie gebouwen leiden tot gedragsverandering. Cliënten zijn rustiger en medewerkers minder vaak ziek. Wij hebben een hele moeilijke cliënt, Dolf, die alles vernielt en volledig geïsoleerd leeft. Kunnen jullie helpen? Het gaat om één kamer.”

In eerste instantie aarzelde ze. Eén kamer, zo klein, maar het bleek het meest complexe wat ze ooit was tegengekomen. “Alles in zijn kamer was van staal en aan de grond gefixeerd. Dolf was sociaal-emotioneel twee jaar oud, maar in werkelijkheid 54.” Andrea wilde begrijpen wie hij was. “Ik observeerde hem terwijl hij heen en weer liep, op rubberen laarzen, van binnen naar buiten. Toen realiseerde ik me: jij speelt boer. Zoals kinderen dat doen. Dat was zijn oerverlangen.”

Dat inzicht werd het begin van een totale verandering. Ze richtte de kamer opnieuw in, robuust met verwijzingen naar het boerenleven. “Toen hij terugkwam, sprong hij op: ‘Dit is mooi, dit is mooi!’ riep hij. Wij hebben hem een huls gegeven waarin hij zichzelf kan zijn. Het gaf hem houvast en zekerheid. Dolf resocialiseerde en het veranderde zijn leven.” Het verhaal kreeg bekendheid: er kwam een film, lezingen, internationale conferenties. “Vanaf dat moment wist ik: dit is mijn richting.”

De essentie: waarnemen zonder oordeel

Wat humane architectuur volgens haar onderscheidt, is niet de vorm of de stijl, maar de houding. “We hebben in de maatschappij de neiging om te denken in oplossingen. We luisteren, analyseren, en dan denken we: dít is het antwoord. Maar echt waarnemen is iets anders. Dat is zonder oordeel kijken naar wie iemand is en wat die persoon nodig heeft.” Die gevoeligheid noemt ze de sleutel tot verandering.

Een methodiek die verder reikt

In haar PD-traject onderzoekt Andrea hoe humane architectuur systematisch kan worden toegepast, onder meer bij zorginstelling Lunet in Eindhoven. Daar worden twee kamers volledig herontworpen. Het is een complex proces, dat we nu aan het onderzoeken zijn, waarmee we de methodiek kunnen definiëren en vastleggen. Daarbij willen we de methodiek generiek maken, zodat we die ook bij andere doelgroepen zoals ouderenzorg, palliatieve zorg en onderwijs kunnen toepassen.”

Architectuur als middel tot menselijkheid

Andrea’s ambities reiken verder dan de zorg. “Mijn droom is dat humane architectuur bijdraagt aan maatschappelijke verandering. Het is echt mijn kindje, maar ook mijn verantwoordelijkheid. Want ik heb gezien wat er voor moois kan gebeuren als je iemand de ruimte geeft om zichzelf te zijn.”

Het PD-traject biedt haar de kans om die visie te verankeren en generiek te maken. Naast de casestudies werkt ze aan publicaties, een methodiek met toolbox, lesprogramma’s en mogelijk een documentaire. “We bouwen een kennisnetwerk, nationaal en internationaal, met lectoren, begeleiders, mensen uit de praktijk. En ik mag leren van grootheden zoals Kirk Hamilton uit de VS, een pionier in gezondheidsarchitectuur.”