Een blik vooruit: ouder worden met ondersteuning van publieke gezondheid

Oud worden gaat niet alleen over kwetsbaarheid, maar juist ook over hoe je je daarop voorbereidt. Dat is de kern van het promotieonderzoek van Nanda Kleinenberg, onderzoeker bij het lectoraat Healthy Ageing, Allied Health Care and Nursing. Op woensdag 28 mei verdedigde zij haar proefschrift aan de Rijksuniversiteit Groningen, waarin ze pleit voor een frisse blik op ouder worden: minder focus op zorg, meer aandacht voor vitaliteit, preventie en wat ouderen zélf belangrijk vinden.

Tekst: Heleen Abrahamse

Door een prachtige combinatie van kwantitatief onderzoek én persoonlijke verhalen van ouderen laat Nanda zien wat kwetsbaarheid écht betekent – en vooral hoe we daar als samenleving beter op kunnen inspelen. Haar inzichten zijn niet alleen relevant voor onderzoekers en beleidsmakers, maar ook voor studenten, zorgprofessionals en iedereen die wil bijdragen aan een gezonder Nederland.

Hoe bereid je je voor op ouder worden?

Kwetsbaarheid. Het klinkt misschien zwaar, maar wat betekent het eigenlijk? Kwetsbaarheid betekent dat iemand achteruit gaat op lichamelijk, sociaal en/of psychisch vlak. Dit kan tot gevolg hebben dat iemand meer zorg of ondersteuning nodig heeft, vaker medicijnen gebruikt of eerder overlijdt. En nu steeds meer mensen langer thuis blijven wonen, wordt de vraag steeds belangrijker: hoe bereiden ouderen zich eigenlijk voor op het ouder worden? En hoe kan een aanpak vanuit de publieke gezondheid hen daarbij ondersteunen?

Promotieonderzoeker Nanda ging op zoek naar antwoorden. Haar onderzoek bestond uit drie delen.

Van cijfers naar inzicht

In het eerste deel bracht Nanda met behulp van cijfers uit de Gezondheidsmonitor van de GGD’en, RIVM en CBS in kaart hoe kwetsbaar ouderen zijn – op landelijk niveau. Ze keek daarbij naar drie gebieden: fysiek, psychisch en sociaal. Vragen die opgenomen zijn waren bijvoorbeeld: kun je nog 400 meter lopen? Heb je je wel eens angstig gevoeld in de laatste vier weken? Ervaar je voldoende steun van mensen om je heen? Deze gegevens leidden tot de ontwikkeling van de zogenaamde Frailty-index: een instrument om kwetsbaarheid op meerdere vlakken te meten. Met deze index werd vervolgens aangetoond dat kwetsbaarheid ook tot gevolg heeft dat meer ondersteuning vanuit de Wmo en meer wijkverpleging nodig is.

Wat zeggen ouderen zelf?

Maar cijfers vertellen niet het hele verhaal. Daarom ging Nanda in het tweede deel van haar onderzoek in gesprek met ouderen zelf. Hierin participeerde ook collega Rianne Golbach, die in maart promoveerde. Via verdiepende interviews vroegen ze: Wat betekent kwetsbaarheid voor jou? Wat kun je doen om zo goed mogelijk oud te worden?

Het antwoord verraste: veel ouderen voelden zich vaak helemaal niet kwetsbaar, ook al wezen de metingen daar soms wel op. Ouderen benadrukken vooral dat ze zelf de regie willen houden, en willen blijven meedoen in de samenleving. Hun perspectief is minstens zo belangrijk als de cijfers.

Voorbereiden op later

Het laatste deel van het onderzoek richtte zich op de toekomst. Hoe denken ouderen na over ouder worden? Veel ouderen maken zich wél zorgen – over hun woonsituatie, gezondheid, of geldzaken – maar komen vaak niet in actie. Een belangrijk knelpunt: mensen weten niet altijd hoe ze zich kunnen voorbereiden op bepaalde thema’s, en de informatie is niet altijd goed te vinden of moeilijk te begrijpen. Ook is niet iedereen zich bewust van wat er op hen af komt bij het ouder worden.

Volgens Nanda ligt hier een duidelijke taak voor de publieke gezondheidszorg: stimuleer bewustwording, bied praktische, begrijpelijke informatie en help ouderen op weg. Daarbij is samenwerking essentieel. Niet alleen tussen zorg en welzijn, maar ook met bijvoorbeeld stedenbouwkundigen. Hoe zorg je ervoor dat een stad of wijk klaar is voor een ouder wordende bevolking?

Een inspirerend voorbeeld is de Oosterparkwijk in Groningen. Daar wordt een toename van het aantal ouderen verwacht. Tijdens een bijeenkomst met bewoners, de gemeente en welzijnsorganisaties werden plannen gemaakt, mét ouderen aan tafel. Denk aan het inzetten van ‘seniorenvoorlichters’ – buurtgenoten die anderen helpen met informatie en advies. Een prachtig initiatief dat vraagt om vervolgonderzoek. Collega-onderzoeker Herbert Rolden is daar inmiddels mee aan de slag.

Samen keuzes maken, mét ouderen

Nanda eindigt met een waardevol advies: welk vakgebied je ook hebt – of je nu werkt in de zorg, bij een gemeente, in welzijn of ruimtelijke ordening – maak keuzes sámen met de mensen om wie het gaat. Betrek ouderen bij het gesprek en denk mee over wat zij nodig hebben. Bied praktische handvatten, en houd altijd de doelgroep 65+ in beeld. Zo werken we aan een samenleving waarin iedereen waardig ouder kan worden.

Nu, na vier jaar onderzoek, zit het erop voor Nanda. Ze is inmiddels terug op de plek waar ze al eerder zat: de Mediatheek, waar ze werkt als teamleider. Een prachtige werkplek binnen de Hanze. Daarnaast blijft Nanda in meer of mindere mate betrokken bij de leeropdracht van lector Fons van der Lucht, bij de IWP Senioren en bij FAITH research. Het bloed kruipt waar het niet gaan kan.